عقد یا قرارداد؛ کدام را انتخاب کنیم؟ تصور کنید می‌خواهید یک خانه بخرید یا یک کسب‌وکار جدید راه‌اندازی کنید. در اینگونه موارد، حتما با مفاهیم عقد و قرارداد برخورد کرده‌اید. اما آیا تا به حال به تفاوت این دو اصطلاح حقوقی فکر کرده‌اید؟ شاید در نگاه اول به نظر برسد که عقد و قرارداد یکسان هستند، اما تفاوت‌های ظریفی بین آن‌ها وجود دارد که دانستن آن‌ها برای هر فردی که قصد انجام معامله‌ای را دارد، ضروری است. در این مقاله، قصد داریم تا تفاوت عقد و قرارداد را بررسی کنیم و اهمیت تنظیم قراردادهای دقیق و جامع را برای شما شرح دهیم.
برای درک بهتر تفاوت عقد و قرارداد بهتر است با تعریف عقد آشنا شوید. عقد در اصطلاح حقوقی، به توافقی گفته می‌شود که بین دو یا چند نفر صورت می‌گیرد و در نتیجه آن، رابطه حقوقی جدیدی بین آن‌ها ایجاد می‌شود. به عبارت ساده‌تر، عقد یعنی توافقی که بر اساس آن، طرفین تعهداتی را نسبت به یکدیگر بر عهده می‌گیرند. برای مثال، زمانی که شما یک خانه می‌خرید، در واقع یک عقد بیع خرید و فروش منعقد می‌کنید. عقد، پایه و اساس بسیاری از روابط حقوقی است و در زندگی روزمره ما نقش بسیار مهمی دارد. از عقد نکاح (ازدواج) گرفته تا عقد اجاره، خرید و فروش و بسیاری از عقود دیگر، همه بر اساس همین مفهوم حقوقی شکل می‌گیرند.
انواع مختلفی از عقد وجود دارد که هر کدام دارای ویژگی‌ها و شرایط خاص خود هستند. برخی از مهم‌ترین انواع عقد عبارتند از: بیع، اجاره، وکالت، هبه، رهن، صلح و…
برای درک بهتر تفاوت عقد و قرارداد بهتر است با تعریف قرارداد نیز آشنا شوید. قرارداد نیز مانند عقد، نوعی توافق بین دو یا چند نفر است. با این تفاوت که قرارداد معمولاً به توافقات کتبی اطلاق می‌شود که در آن، حقوق و تعهدات طرفین به صورت دقیق و روشن بیان شده است. به عبارت دیگر، قرارداد یک سند حقوقی است که به عنوان مدرکی برای اثبات توافق طرفین مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع، می‌توان گفت که قرارداد شکل خاصی از عقد است. هر قراردادی یک عقد است، اما هر عقدی لزوماً قرارداد نیست. به عنوان مثال، عقد نکاح معمولاً به صورت شفاهی منعقد می‌شود و نیازی به تنظیم قرارداد کتبی ندارد، اما قرارداد خرید و فروش یک ملک باید به صورت کتبی و با جزئیات کامل تنظیم شود.
به طور کلی در نگاه اول یکی هستند و فرق عقد و قرارداد کاملا مشهود نیست. اما اگر بخواهیم به زبان حقوقدانان عقد را شرح دهیم به این معنا است که به آن دسته از عقودی گفته می‌شود که در قانون مدنی شرایط آن‌ها ذکر شده است مانند عقد اجاره، عقد رهن، عقد بیع، عقد وکالت، عقد مضاربه و غیره و تحت عنوان عقود معین در قانون مدنی از آن‌ها نام برده شده است. در مقابل، قرارداد را می‌توانیم اینگونه شرح دهیم که بر تمامی عقود خواه معین باشد یا غیرمعین اطلاق می‌شود.
طبق ماده 183 قانون مدنی عقد چنین بیان شده است: « عقد عبارت است از اینکه، یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری نمایند و مورد قبول آن‌ها قرار گیرد» در این تعریف، هر عقد دو شرط اساسی دارد:
بر مبنای ظاهر این تعریف، اگر تراضی به منظور تبدیل تعهد یا سقوط و انتقال آن یا نقل ملکیت انجام شود، با این که چهره انشایی دارد، نباید عقد نامیده شود. ولی، دقت بیشتر نشان می‌دهد که باید از این ظهور چشم پوشید. نویسندگان قانون مدنی تعهد را به معنی مرسوم کنونی که از آثار عقد است نگرفته‌اند و به همین جهت تعهد و پذیرش آن را عقد گفته‌اند. پیشینه تاریخی قانون مدنی نیز این احتمال را تقویت می‌کند، زیرا فقيهان عقد را به «عهد مؤکد» تعبیر کرده‌اند و در حقوق اسلام نیز هیچ‌گاه اثر عقد محدود به ایجاد تعهد نبوده است. پس، باید پذیرفت که در این تعریف مقصود از تعهد، تراضی آمیخته با التزام و پایبندی است.
عقد یا قرارداد، عمل حقوقی است که به توافق صورت می‌پذیرد. نماینده دو نفع متضاد روبروی هم قرار می‌گیرند و راه مشترکی را برای دستیابی به هدف خاص خود جستجو می‌کنند؛ توافق بر سر همین راه مشترک است که با دو انشاء منوط به هم بروز می‌کند و اثر معهود دلخواه را به بار می‌آورد.
برای مثال، خرید و فروش (بيع) عقد است زیرا، اگر حسن بخواهد مزرعه خود را به حسین بفروشد، باید تملیک مزرعه را با بهای معین انشاء کند. حسین نیز به نوبه خود بایستی خرید مزرعه را با همان بها اراده نماید تا مبادله صورت پذیرد. هیچ یک از این دو انشاء مستقل نیست؛ منوط و متکی به هم است. حسین مزرعه را می‌دهد، بدین شرط که حسن هم بهای آن را بپردازد؛ حسن نیز پول می‌دهد تا مزرعه را بگیرد. به همین جهت، باید پذیرفت که دو انشاء یک مجموعه تجزیه ناپذیر است. مفاد همین مجموعه را «قصد مشترک» می‌نامند و مبنای تفسیر عقد می‌سازند.
پس، برای تحقق عقد، گذشته از ضرورت وجود دو اراده، دو شرط ضروری است:
شرط اول:
اراده‌هایی که با هم برخورد پیدا می‌کند، باید چهره انشایی داشته باشد، یعنی اثری را به وجود آورد. اگر یکی از دو طرف به ایجاد حقی در گذشته اقرار و دیگری هم گفته او را تصدیق کند، این توافق را نباید عقد پنداشت چراکه آنچه تحقق یافته اشتراک نظر در «اخبار به حق» است نه در انشای آن. ماده ۱۹۱ ق.م. که اعلام می‌کند: «عقد محقق می‌شود به قصد انشاء» اشاره به همین نکته است. پس، باید گفت: عقد توافق دو إنشاء است.
شرط دوم:
اثر دلخواه باید ناشی از توافق دو انشاء و محصول مشترک دو اراده باشد. پس اگر یک اراده بتواند حقی را به استقلال ایجاد کند، عمل حقوقی را نباید عقد شمرد، هر چند که اراده دیگر بتواند آن را از بین ببرد. به بیان دیگر، توافق در انشاء باید سبب ایجاد اثر حقوقی باشد نه شرط بقای آن. برای مثال، در وصیت عهدی که اعطای در شمار قراردادها نمی‌آورد. نیابت تنها به اراده موصی انجام می‌پذیرد، امکان رد وصی در زمان حیات موصی آن را در شمار قراردادها نمی‌آورد.
ايقاع، که با یک انشاء واقع می‌شود و اثر دلخواه را ایجاد می‌کند، بدون اینکه نیاز به توافق باشد: چنانکه ابراء به اراده طلبکار واقع می‌شود و طلاق به اراده شوهر.
از آنچه گفته شد، این نتیجه به دست آمد که توافق دو اراده رکن اصلی قرارداد است. ولی، مفهوم توافق، به تناسب نظری که درباره نقش عقد و مبنای الزام ناشی از آن پذیرفته می‌شود، تفاوت می‌کند: در نظریه مرسوم بین حقوقدانان، توافق از هماهنگ شدن خواست واقعی دو طرف ایجاد می‌شود، ولی تمایل گروهی از نویسندگان بر این است که برخورد اراده‌های ظاهری را توافق بنامند. بر این مبنا، نیروی الزام آور عقد به اعلام اراده‌ها، به عنوان یک پدیده اجتماعی، تعلق دارد و نباید آن را متکی بر خواست درونی آنان کرد.
شخصی که اراده خویش را بیان کرده است باید نتایج حاصل از این اقدام را نیز تحمل کند، هر چند که این نتیجه با خواست واقعی او یکسان نباشد. به بیان دیگر، شخص به آنچه اعلام می‌کند پایبند است. جامعه باید انتظار و اعتماد متعارف و مشروعی را که اشخاص در روابط اجتماعی پیدا می‌کنند محترم بدارید و آنان را به عبث مأيوس نسازد. پس، طرف قرارداد نیز به انتظار و اعتماد معقولی که گفته‌ها و نوشته‌ها و کردار او به وجود آورده است پایبند می‌شود.
از آنچه گفته شد چنین برمی‌آید که تعریف عقد را نباید با چگونگی اثر آن مخلوط کرد. همین اندازه که مقصود دو طرف ایجاد اثر حقوقی باشد نه وعده دوستانه و اخلاق کافی است. آنچه ضروری است این که عهدی استوار ببندند؛ عهدی که به مقتضای آن بتوان حمایت قانون و دادگاه را جلب کرد کرد. خواه اثر آن تملیک باشد یا ایجاد تعهد یا اباحه و اذن و مانند اینها.
نکته دیگری را که باید از نظر دور نداشت این است که دو اراده باید متقابل و نمایند دو نفع گوناگون باشد. در فرضی که مدیران شرکت یا متولیان وقف برای رسیدن به هدف مشترک با هم توافق می‌کنند، هر چند توافق به منظور ایجاد اثر حقوقی است، به تصمیم آنان «عقد» گفته نمی‌شود. به ویژه، جایی که نظر اکثریت مناط اعتبار قرار می‌گیرد و بر اقلیت تحمیل می‌شود، فاصله آن از عقد آشکارتر است. پس، در تعریف عقد می‌توان گفت: (توافق دو انشاء متقابل است که به منظور ایجاد اثر حقوقی انجام می‌شود).
تنظیم یک قرارداد دقیق و جامع و آگاهی کامل از تفاوت عقد و قرارداد ، امری تخصصی است که نیازمند دانش حقوقی عمیق و تجربه کافی است. به همین دلیل، توصیه می‌شود که برای تنظیم قراردادهای مهم و پیچیده، از مشاوره یک وکیل متخصص قرارداد کمک بگیرید. یک وکیل متخصص می‌تواند با بررسی دقیق شرایط و نیازهای شما، قراردادی را تدوین کند که از تمامی جوانب حقوقی محافظت کند و از بروز اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری کند. اهمیت استفاده از وکیل متخصص قرارداد به شرح زیر است :
تنظیم قراردادهای دقیق و جامع، یکی از مهم‌ترین راهکارها برای حفظ حقوق و منافع طرفین یک معامله است. با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی و اهمیت قراردادها، توصیه می‌شود که برای تنظیم قراردادهای مهم از مشاوره یک وکیل متخصص قرارداد کمک بگیرید. یک وکیل قرارداد در تهران با تجربه می‌تواند با استفاده از دانش و مهارت خود، به شما کمک کند تا قراردادی مطمئن و جامع را تنظیم کنید و از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری کنید.
ما در این مقاله، تفاوت عقد و قرارداد را بررسی کردیم و اهمیت تنظیم قراردادهای دقیق و جامع را برای شما شرح دادیم.
1- آیا هر قراردادی نیاز به ثبت در دفترخانه دارد؟
خیر، همه قراردادها نیازی به ثبت در دفترخانه ندارند. برخی از قراردادها مانند قراردادهای خرید و فروش املاک، باید در دفترخانه ثبت شوند تا از نظر قانونی معتبر باشند. اما بسیاری از قراردادهای دیگر مانند قراردادهای خدماتی، می‌توانند به صورت ساده و بدون نیاز به ثبت تنظیم شوند.
2- تفاوت بین قرارداد و قولنامه چیست؟
قولنامه نوعی توافق اولیه بین طرفین است که در آن، برخی از شرایط معامله مشخص می‌شود. اما قولنامه از نظر حقوقی به اندازه قرارداد کامل و جامع نیست. قرارداد، سند رسمی و قطعی است که حقوق و تعهدات طرفین را به طور دقیق مشخص می‌کند.
3- در صورت بروز اختلاف در اجرای قرارداد چه باید کرد؟
در صورت بروز اختلاف در اجرای قرارداد، طرفین می‌توانند به روش‌های مختلفی مانند مذاکره، داوری یا مراجعه به دادگاه، اختلاف خود را حل کنند.
اسم نویسنده
دیدگاه کاربران
دیدگاه کاربران
...هیچ نظری ثبت نشده